Phu chữ

Làm chữ

Bài viết của Trần Quốc Toàn đăng trong Thơ.com

..................

Ai bảo quá mù sẽ hóa mưa

Nửa đang thao thức nửa mong chờ

Thiên hà vắng lặng đêm khuya khoắt

Để một mình em hứng giọt xưa.

(Nguyễn Ngọc Minh – Mưa bụi)

Đọc tứ tuyệt Mưa bụi này với con mắt học nghề, dễ nhìn ra sự vận hành của một dây chuyền sản xuất chữ. Nguyên liệu đầu vào là một quý kim ngôn ngữ già tuổi, là một câu tục ngữ Quá mù ra mưa. Nhưng dù quý thì đó vẫn chỉ là nguyên liệu, là thứ pha trộn giữa thao thức và mong chờ như một ông thợ phân kim ra tay nghề. Và người thợ kim hoàn xuất hiện, vít cái cần đêm, kéo thiên hà xuống, ném như vắt để hiện tại đang còn ngổn ngang kia nhểu xuống một giọt quá khứ, một giọt chữ vừa chưng cất xong – giọt xưa. Đó là giọt trong tinh khiết hay giọt mặn xót đau thì cũng chỉ một mình em hứng, một mình em biết !

Cái cách làm chữ của Mưa bụi là tạo một kết hợp mới cho hai âm tiết cũ, chiết ra từ giọt mưa và ngày xưa một từ mới giọt xưa .

 Một cách làm chữ khác có đến hai tác giả dung, là cách ghép nghĩa ảo vào một từ thực :

Cây khô nhiều năm nghe mỏi

Đợi gió bẻ cành để rơi

Xa em nhiều năm tôi đã

Đánh rơi gần hết nụ cười.

(Huỳnh Hữu Võ – Đánh rơi nụ cười)

Rơi là một động từ trăm phần trăm thực nghĩa, nhưng trong rơi rụng thơ ca lần này, nó phải ảo để góp phần thực hóa một nỗi buồn. Nhưng đã ảo để góp phần thực hóa một nỗi buồn. Nhưng đã ảo thì cứ đi tới cùng sự mơ hồ cho phép, cứ đưa tay nhặt nụ cười ai đánh rơi để mà tưởng tượng được hôn lên cặp má hồng kia :

Trèo lên cây hái quả

Đạp rụng chùm nắng tươi

Thấy em hồng hai má

Leo xuống nhặt nụ cười

(Nguyễn Thiền Nghi – Hái quả)

Phải dụng công như thế mới mong có thơ hay, mới mong đạt được tới trình độ không cần dụng công thơ vẫn hay ! Đó là cái hay của chữ nằm tả chân rất thật thà của cụ Nguyễn Khuyến trong một lần Nhớ cảnh chùa Đọi :

Chùa xưa ở lẫn cùng cây đá

Sư cụ nằm chung với khói mây.

Khéo quá ! Tả người nằm lại thấy sương khói bước vào. Đưa ra chữ nằm rất tĩnh mà tạo được cả một ngữ cảnh động bảng lảng sương khói. Chữ ấy bảo hiền lành thì còn gì hiền lành hơn ! Mà bảo là nghịch ngợm thì, xin thưa, cũng nghịch đến điều. Gặp được một chữ như thế, kẻ yêu thơ này vừa chắp tay xá vừa tủm tỉm cười !