Chương I- ĐÈN CÙ ( Trần Đĩnh)

NSH:  Tôi thích " Đèn cù" bởi ngoài giá trị giải thiêng lịch sử, còn là một tác phẩm có cách viết độc đáo, lôi cuốn. Hôm nay xin đao từ blog Tố Oanh về, trân trọng giới thiệu cùng các bạn .Xin đặt tên chương này là
THỦ ĐÔ GIÓ NGÀN... nhé
Tôi đến AtêKa, an tòan khu (ATK) để làm báo Sự Thật

đầu 1949.

        ATêKa, an tòan khu là gì? Là căn cứ địa đầu não của Đảng

cộng sản Đông Dương và chính phủ Việt Nam Dân Chủ Cộng

Hoà, nằm ở chân hai con đèo tên Re và So của dãy Núi Hồng

chia đôi hai huyện Định Hoá tỉnh Thái Nguyên và Sơn Dương,

tỉnh Tuyên Quang.

           Còn Sự Thật?

          Tháng 12 năm 1945, Đảng Cộng Sản Đông Dương tuyên

bố tự giải tán cùng với tờ báo tiếng nói của nó, Cờ Giải Phóng.

Hội nghiên cứu chủ nghĩa Mác (không cõng kèm chủ nghĩa

Lê-nin) bèn ra đời cùng báo Sự Thật. Đây là một vận động trái

khoáy ngược chiều cực kỳ hiếm mà lúc ấy tôi chưa biết: vừa

giành chính quyền để nổi nênh thì Ðảng đã lập tức “thoái

trào,” phải rút vào bí mật, giấu tiếng, ẩn danh như chưa từng

bao giờ. Con ruồi đậu xuống má rồi bay đi ta còn hay thế

nhưng nghịch lý tày trời này hầu như ít ai thấy. Đẹp đẽ phô

ra, xấu xa đậy lại, Ðảng không hề kỷ niệm cái sự kiện tự nó

đánh giá được đủ hết giá trị thật của Ðảng ngày mới ra mắt

Tdân này bao giờ. Trong khi nồng nàn tưởng nhớ những Xô

viết Nghệ Tĩnh (thất bại), Nam Kỳ Khởi nghĩa (thất bại) v. v...

Tòa soạn báo Sự Thật lúc ấy vẻn vẹn ba cây bút sắt: (Hà)

Xuân Trường, thư ký tòa soạn, Quang Đạm, Thép Mới (cựu

binh làm từ báo Cờ Giải Phóng trước 1945). Và một cây bút

lông: Phan Kế An, tức Phan Kích hay Kịch, con cả cụ Phan Kế

Toại, nguyên khâm sai đại thần nay là bộ trưởng nội vụ,

người ký tên đóng dấu nổi vào thẻ nhà báo của tôi. Trong thẻ

này, tôi đã chữa 19 tuổi thành 23. Vì sao? Thép Mới nói cái

thẻ này ngang với coupe - fil, “cắt chỉ,” của Pháp. Được phép

vượt qua bất cứ chặn giữ, kiểm soát nào. 19 tuổi thì có lẽ khó,

tôi nghĩ. Và ăn gian.

                Ai mách Thép Mới cái thẻ báo chí thời Pháp thuộc cắt

phăng mọi rào ngăn: Trường Chinh. Trong mắt chúng tôi,

Trường Chinh là cây bút luận chiến tài ba và nhà báo lỗi lạc.

Tự nhiên nghĩ ngay vậy thì anh sẽ cho chúng tôi cái quyền cắt

mạnh hơn cả thời Pháp mọi ràng buộc cảnh sát tại hiện

trường điều tra…

               Tôi đến báo đảng ngay sau khi nó vừa mở hai cuộc bút

chiến lẫy lừng. Một giữa Trường Chinh và Tô Ngọc Vân về văn

nghệ có phục vụ chính trị và làm tuyên truyền không. Tô

Ngọc Vân phản đối. Một giữa Quang Đạm và Vũ Trọng Khánh

về tòa án độc lập hay không độc lập. Vũ Trọng Khánh đòi độc

lập. (Lúc ấy Quốc tế phân công Đảng cộng sản Pháp giúp đỡ

Việt Cộng nên còn đậm ảnh hưởng phong cách cộng sản

Pháp, tổng bí thư hạ cố bút chiến với luật sư ngoài đảng hay

mấy vị cầm đầu đảng chỉ đọc tiếng Pháp, không đọc được

tiếng Nga và tiếng Hoa.)

         Cùng một phong trào chính trị rộng khắp đang được phản

ánh lên báo: “cả nước lập công chuẩn bị chúc mừng Đại nguyên soái Stalin Người Cha của các dân tộc, thượng thọ bảychục. Kẻ vừa đến nương bên bóng tổng bí thư là tôi ngỡ như mình đang được hưởng ké một vầng hào quang rất đỗi tự hào.

       Năm chục năm sau, một hôm tôi hỏi Quang Đạm ấn tượng

của anh về tôi hồi tôi mới đến báo đảng. Anh đấm tôi một cái:

- Nhóc!

         Nhóc - chưa 19 mà -- đã không chút sợ sệt khi bữa đầu

bước vào dẫy lán vắng tanh và lành lạnh đặt bị cói xuống một

sàn nứa lởm xởm mốc trắng như một cái lưỡi bệnh đầy tưa,

những cái tưa sẽ quấn kín lấy người mình sau một đêm nếu

mình không cựa quậy. Lại hơi rờn rợn với rừng kín mít bao

quanh. Với ngọn Núi Hồng mà những đêm đại hàn, sương

tràn về như lũ sền sệt, cuồn cuộn chảy từ một con đập không

thấy đỉnh ở tít đen ngòm trên kia. Tôi thích thấy nó là khói

hương từ hậu cung thượng ngàn thả xuống. Vô thức tôi đã

thánh cung hoá an toàn khu.

              Thử thách đầu tiên đến vào tối tiếp xúc Trường Chinh,

Tổng bí thư và Chủ nhiệm báo. Tối ấy sương Núi Hồng giấu

kín mãi Trường Chinh cho tới khi anh chợt hiện ra ở trước

mặt. Lên sau tôi ít bữa nhưng nhiều tuổi hơn, một cán bộ

Thái Bình được hỏi trước. - Dạ, em người Thái Bình..., em lên

làm văn thư...

         Tôi thấp thỏm có được tổng bí thư hạ cố bắt tay hỏi không.

Nhưng vướng víu nhất lúc ấy lại là tôi sẽ xưng hô bằng gì. Một

cảm giác bứt rứt gần như xui tôi lỉnh.

Trường Chinh tươi cười quay sang tôi:

- Vậy anh tre trẻ này là lính mới báo ta chứ?

- Vâng, tôi lên làm phóng viên báo Sự Thật (đúng như

nghị quyết điều động của Trưởng ban đảng vụ Lê Văn Lương

đánh máy trên giấy bản mỏng tanh nhưng dai. Năm 1951,

“đảng vụ” (gọi theo cộng sản Pháp chưa cướp chính quyền)

mới đổi thành “tổ chức” (gọi theo Liên Xô đã có chính quyền

và thành trung ương của phong trào cộng sản quốc tế.)

Một ánh ngạc nhiên và thú vị trong mắt Trường Chinh. Bởi

vẻ cưa đứt đục khoát và cái chữ “tôi” anh ít nghe thấy ở

những cái miệng còn hơi sữa chăng?

          Thử thách đầu này vượt tốt. Thử thách thứ hai hơi bị yếu.

Sắp kỷ niệm ngày sinh Hồ Chí Minh, báo có bài xã luận “Nhân

ngày sinh nhật của Hồ Chủ Tịch -- Phải tăng cường đoàn kết

hơn nữa” của Trưởng ban tuyên truyền trung ương Lê Quang

Đạo viết. Tôi mang bài báo sang trường Nguyễn Ái Quốc cho

Trường Chinh đang lên lớp ở đó duyệt. Anh bảo tôi mệt, anh

đọc tôi nghe. Tôi đọc. Được chừng mười dòng, anh bảo tôi

đọc lại từ đầu. Từ surtitre (tựa phụ). Anh có biết là gì không

Tôi đáp là biết. Rồi đọc đầu đề phụ Nhân ngày sinh nhật Hồ

Chủ tịch...Trường Chinh giơ tay bảo ngừng. Rút chiếc Parker 51

ra,anh đưa tôi bảo chữa đi.” Thấy cần chữa đâu cứ chữa.”

Tôi ngồi đực nhìn mãi công trình nghệ thuật là cái nắp bút

mạ vàng 18 ca ra. Quá sức tưởng tượng. Viết bằng bút Tổng

bí thư! Rồi Tổng bí thư bảo chữa bài Trưởng ban tuyên

truyền trung ương viết! Mặc dù trưởng ban ghé ngủ đêm ở

báo thường đòi nằm chung với tôi rồi sờ sờ, lần lần. Tôi

huých gỡ ra thì cười: “Thông cảm, bọn tớ ở tù nó thành ra

mất nết như thế rồi!”

                Tất nhiên tôi không chiếu cố tù cách mạng khoản này

được.

- Làm báo phải mạnh dạn phát hiện vấn đề, đề xuất ý kiến

- Trường Chinh nói. Anh thấy gì ở câu này không?

Tôi vẫn im lặng thì nói: - Sinh nhật là gì?

- Sinh nhật là ngày sinh.

Và thế là thông nguồn, tôi nói tiếp luôn: - Chữa lại thành

nhân sinh nhật.

- Đúng! Có thể thay vào đó nào nhân dịp mừng ngày sinh,

nhân lễ sinh nhật, nhân kỷ niệm sinh nhật...

Trường Chinh cầm bút giập đi chữ “nhật” thừa rồi kéo từ

đó ra ngoài lề một đường thẳng mà anh cho tận cùng bằng

một con ốc sên, nói: - Chữ tắt này là chữ d của chữ deleitur,

tiếng La Tinh có nghĩa là xoá.

Cái gì còn lại của bài học Tổng bí thư trực tiếp dạy tôi buổi

ngu ngơ nhập môn cái chiều đầu hạ ngai ngái mùi rừng mới

bắt nắng ấy? Tinh thần không sùng bái, tinh thần được nhìn,

phê phán, xây dựng y như Tổng bí thư. Dưới ánh sáng của

dấu hiệu deleitur. Phủ định, xóa bỏ. Mà nay trẻ con chúng

dùng không biết bao nhiêu lần trên máy tính.

Thử thách thứ ba là bài báo đầu tiên. Lúc ấy vừa có cuộc

bầu cử hội đồng nhân dân xã xong. Trường Chinh nói báo

phải có bài “tươi mát,” tức là có chất văn học, thuật lại sự kiện

này. Thép Mới, cây bút ký sự văn học đi Khu 3, tôi bị nhót ra

thế mạng.

Không biết bầu cử cụ thể nào, tôi bịa. Nhưng bài báo đặc

biệt sinh động, chân thực. Có cả cô gái Tày reo a lúi! trên đầu

đẳng nhà sàn. Với tôi lúc ấy a lúi (ớ kìa) là thán ngữ đáng yêu

nhất. Ai nói a lúi đều là con gái mặt hoa da ngọc.

Sau đó, Trường Chinh bảo cần một bài về tình quân dân.

Lại tôi. Tôi dựng ra một vùng chiêm trũng giáp vùng địch bị

lụt, mùa màng ngập trắng, lúa sắp mọc mầm. Thì bộ đội về.

Kỳ tích xuất hiện. Trắng đồng, sạch đồn..

Họp điểm báo hàng tuần, Trường Chinh khen tôi viết lôi

 Nhưng tôi dùng sai chữ: phổng phao lại viết thành

phổng phang.

Tôi cãi: - Địa phương ấy nói thế.

- Viện đến tiếng địa phương thì hết bàn rồi... - Trường

Chinh nói.

Chắc anh đã thấy cái sừng dê cỏn trên trán tôi.

Tôi liền rất xấu hổ. Nhận ra sai nhưng không có gan nhận.

Từ Khu ba, mẹ tôi gửi một thư lên. Không tem, nằm trong

bị cói giao liên đêm đêm vuợt đường 5, đường 6 khát máu.

“Mẹ rất yêu cái tên Trần Đĩnh cộc. Con được vinh dự ở bên

các vì sao sáng, con phải chịu khó, ngoan, vâng lời. Mẹ cấm

hút thuốc lá. Buồn mồm vào rừng bứt lá mà nhấm, nghe

không? Kèm một tấm ảnh đề ở lưng: “Xa xôi trăm dặm mẹ gửi

lòng yêu thương của mẹ và các em vào bức ảnh này. Ban tặng

Trần Đĩnh.”

Tôi nặng lời dặn đầu. Nhẹ lời sau. Thuốc lá mán dầy cộp và

nhơm nhớp nhựa tôi quấn hai ba lá thành một điếu xì gà gộc

dài hai chục phân tây còn nguyên các cánh hoa cỏ, những

cánh hoa li ti trắng như những mã số khói loằng ngoằng một

loài chim mật ghi tri thức tông truyền mà tôi nuốt trộm. Còn

những “vì sao sáng” thành hết Nam Tào, Bắc Đẩu và tôi thì

sẵn sàng hy sinh mình cho các ánh sáng thiêng liêng đó. Đôi

khi dựng ra những kịch bản ảo rất hiểm nghèo để tập xả thân..

Một nếp quen gần thành kỷ luật của thời họat động chui lủi là mỗi người một bí danh. Cái bí danh hết sức hấp dẫn, ai cũng loay hoay cả tháng kén tìm cho mình một cái: nó cho anh một vận hội mới, nó cho ta sang trang, đổi đời thay phậncơ mà.

Chả hiểu sao tôi dứt khóat không bí bầu gì cho mình cái danh nào cả. Tuy đôi khi cảm thấy bên sườn trống chếnh thật!

Dạo đó ở Ate ka, an toàn khu không nói tới i giai cấp với chủ nghĩa xã hội.” Giấc ngủ mười năm” của Cụ Hồ mượn tên TrầnLực chỉ viết đến kháng chiến thắng lợi và đất nước hạnh phúcchung chung. Ai rồ mà lại nói chủ nghĩa xã hội, cải cách ruộngđất, thủ tiêu giai cấp? Để cho dân bỏ vào tề hết à? Về danh nghĩa Ðảng đã giải tán, hoạt động trong bóng tối che chắn của chính quyền do đảng nắm chặt. Nội san của đảng cũng chỉ nóiđến “tổ chức” hay “đoàn thể” và người ta đã đăng lên đó một chuyện vui: khi tuyên thệ trước ảnh Mác, Ăng - ghen, Lê-nin,Xít, “hội viên” bần cố nông vừa thôi chui “cổng mù” và mới được “đoàn thể” kết nạp đã “bẩm thưa mấy ông Tây rậm râu!”Có thể nói lúc đó, Atêka chưa gò ép dữ. Mà còn cho tôi hưởng một không khí dân chủ, thoải mái nhất định.Dạy triết cho anh em quanh văn phòng trung ương, gồm cả báo đảng, đến quy luật lượng đổi chất đổi, Trường Chinh giải thích bằng cái thực tiễn dễ bập nhất vào đầu, cái thực

tiễn đang quá ư khan hiếm và là mơ ước rộn rạo của hầu hết.Tức là giao hợp. Những cái nhún nhảy vào ra (nhiều anh em ở đây chưa có vợ nhưng có thể tưởng tượng ra, cái này không phải học mà). Trường Chinh rào trước, ấy là số lượng, số lượng nhiều đến mức nào thì người khoái rủn tỉ lên và lúc ấy là chất đổi. Mọi người cười rầm. Ngỡ chữ “rủn tỉ” chỉ kẻ phàm mới nói. Riêng cái cười Trường Chinh lúc ấy còn ngụ thêm ý:này, đừng tưởng tôi kém cạnh đâu đấy nhé. Chả lẽ tôi lại kê khai ra?

Đám cưới Võ, người cần vụ Trường Chinh, tôi dự đến trót cho tới khi Trường Chinh bảo hai vợ chồng mới cưới về. “Này,tôi bảo về nhưng mà giữ sức khỏe đấy nhá!” Cười thú vị xong quay lại bảo tôi, khách còn lại cuối cùng ở “phòng khách” nhà anh: Thì cũng dặn sách vở giáo điều thế thôi chứ tôi ấy à, mai bà Minh đây (chỉ vào vợ) đẻ tối nay tôi vẫn jusqu’ au bout, -đến cùng” (giơ ngón tay trỏ lên bấm vào gốc làm chừng.)

Trường Chinh kể một chuyện khiến tôi cảm thêm anh.Pháp đánh vào căn cứ địa chân Núi Hồng, giữa lúc Trường Chinh ở Bắc Cạn bị Pháp nhảy dù và anh đã bị kẹt trong một hầm “tăng sê” có mái ở giữa thị xã đầy lính Pháp. Lính đã đứng ở miệng hầm gọi xuống: “Ra đi, các quan trông thấy cả rồi...” Trường Chinh bảo hai mẹ con một bà cùng nấp ở dưới hầm: “Bà ra là chúng hiếp cả hai mẹ con rồi giết...” Anh đã cho hết giấy tờ trong người nhai nát rồi nuốt, chuẩn bị hô hai khẩu hiệu: Việt Nam độc lập muôn năm! Đảng cộng sản Đông

Dương muôn năm. (Lúc ấy chưa phú quý nên chưa có lệ lễ nghĩa hô Hồ Chủ Tịch muôn năm!) Đợi đêm tối Trường Chinh xuyên rừng mò về chân Núi Hồng thì Trung ương đã dạt cả sang Bắc Sơn - Đình Cả. Pháp theo sát nút. Linh hồn của kháng chiến thoát trong đường tơ kẽ tóc. Nhưng con chó béc - giê thuộc Tiểu đoàn 51 tiền thân Trung đoàn Thủ đô, con nuôi báo Sự Thật tặng Cụ Hồ đã bị hổ vồ.

       Trong khi trên đường sang Bắc Sơn, nơi đã được Văn Cao cho sắc chàm pha màu gió, buồn tình, bọn Phan Kế An bắn súng cao su phá tổ ong rừng và cả đoàn của Thường vụ Trung ương chạy Tây liền bị ong rừng đuổi đánh. Lê Văn Lương -trưởng ban đảng vụ kiêm công việc như thường trực Ban bí

thư bây giờ - chui đầu vào một bao tải thoát nạn phần nào.Hoàng Quốc Vỉệt bị nặng nhất. Ông cứ vừa thúc ngựa tế vừa tế đứa nào mất dạy, vô kỷ luật... và ong theo luồng gió hút cứ nhè ông. (Sử sách xưa chép chuyện quân khởi nghĩa Lam Sơnchạy trốn phải rúc vào bụi rậm, quân Minh lao dáo theo chứ nay sử cách mạng cấm ghi mặt trái của chiến thắng...)

Qua trận ong,Thường vụ Trung ương đảng vừa sang tới Bắc Sơn thì Pháp nhảy dù tại trận và đổ quân từ Lạng Sơn xuống. Thường vụ lại vội lui giật trở về chân Núi Hồng.Thời gian này, Cụ Hồ gọn nhẹ ra đi cấp tốc, bỏ rơi đại tá hàng binh Đức, Nguyễn Dân được lệnh hộ tống Cụ. Tiểu đoàn trưởng Vũ Lăng ở dưới quyền chỉ huy của viên đại tá nước ngoài này. Thời ấy ý thức “vô sản một nhà” còn mạnh nên hàng binh được phong đại tá và giao trọng trách phò Chủ tịch nước chạy giặc.

        Thoát hiểm ở Bắc Cạn về, vừa hay gặp lại Trung ương dạt sang Bắc Sơn quay lui, Trường Chinh ngồi ngay ở bên đường (đầy vết giày đinh Pháp) suy nghĩ. Địch vây lùng như nhìn thấy mọi ngả tung toé chạy giặc của đầu não kháng chiến.Tình hình quá nước sôi lửa bỏng. Nhưng đám Thép Mới,Phạm Văn Khoa, Triện Triệu... vẫn cứ đùa tán ầm ầm. Trường Chinh nghiêm giọng gọi Thép Mới đến: - Anh Hồng, thích vui

vẻ trẻ trung thì anh có thể về Hà Nội!Thép Mới nghiêm mặt đáp: - Thưa anh, tôi nghĩ làm cách mạng thì dù tình huống nào ta cũng phải lạc quan vui vẻ chứ anh?

Trường Chinh lặng một lát rồi nói: - Anh nói đúng nhưng tôi đang cần yên tĩnh, các anh giúp tôi ra xa ngoài kia tán có được không?

         Tổng bí thư bớt không gian tư duy chính trị để chia cho cấp dưới không gian du hí. Lúc ấy chế độ trứng nước, người hiếm của kiệm, ngày mai vẫn là ẩn số lớn, lợi ích vật chất không hơn thua nhau mấy, lương lậu chưa có, cơm ăn áo mặc cơ bản bình đẳng, đảng chưa thể ngoài điều lệ lại giấm ớt phụ gia 19 điều cấm với đảng viên. (Và qua việc đảng viên vui nhận 19 khoản cấm đoán vô lý, đủ thấy lợi đã đến với đảng

viên lớn tới mức nào.)

Tấm áo sang nhất lúc đó ở căn cứ địa là hai chiếc blu -dông Mỹ bằng gabácđin, chiến lợi phẩm Trung đoàn Thủ đô biếu Cụ Hồ và Trường Chinh. Cụ còn có khoản rượu thuốc do Lang Bách, cũng lão thành cách mạng, bạn thân của Kỳ Vân, dưới trướng Nguyễn Lương Bằng pha chế. Lang Bách mang rượu đến tiến Cụ thường hay qua tòa soạn báo Sự Thật tán gẫu. Có khi còn hỏi: “Có cậu nào muốn thử không, tớ sớt cho một tí? Một chén thôi là có thể bỏ cơm cả ngày!” Không anh nào dám sớt lấy một ít rượu thiêng.

Cho đến đầu năm 1949 Atêka vẫn chưa có bệnh viện.

Trường Chinh đi công việc qua Đại Từ thường mua thuốc chống sốt rét quinacrin dân tản cư bán lẻ trên mẹt ở bên đường rồi về trao cho văn phòng trung ương phát cho người ốm.

Phải nói đến một thiết chế rất đặc biệt: “Nhà hạnh phúc,”một hai gian nhà dành riêng cho người ở cơ quan tiếp vợ hay chồng ở nơi khác đến. Nhà hạnh phúc ra đời có lẽ là nhờ Trường Chinh. Một hôm

anh lắc đầu nói với chúng tôi: “Ai lại anh Dương Đức Hiền, Tổng thư ký đảng Dân Chủ đến thăm vợ ở Phụ Vận (đảng đòan Hội phụ nữ) mà phải đưa nhau ra rừng, một cụ phụ lão bắt gặp cứ kêu khắp bản lên là ôi thương tụi cán bộ quá, đè nhau ở lưng đồi thế kia. Nghe đâu anh Hiền lại còn ngóc đầu

“chào cụ!” nữa chứ, cho đúng kỷ luật dân vận đi thưa gặp chào! Vì thế “Nhà hạnh phúc” bèn xuất hiện.

Một dạo chúng tôi ở Đồi A1, chung với ban kỉểm tra của Trần Đăng Ninh và ban kinh tài của Nguyễn Lương Bằng.Tắm giếng, giỡn nhau cách tôi năm mét, Ninh hay bóp vú Sao Đỏ rồi kêu: “Béo nhỉ! Lấy vợ không? Thôi, lấy đi, nằm với vợ mùa đông thì ấm, mùa hè thì mát.”

Một  sáng mưa, trên đỉ nh đồi nhì n xuống bếp dướ i châ n đồi, chúng tôi thấy Dương Đức Hiề n đang ngồ i xổm sưởi bên vội xuống mời lên nhưng Hiền từ chối. Hôm ấy có việc thỉnh thị Trường Chinh, anh ghé bếp báo đảng lánh mưa. Tổng bí thư Đảng Cộng Sản trao việc cho Tổng thư ký  Đảng Dân Chủ còn lương thì tài vụ của Nguyễn Lương Bằng cấp. Cấp cả văn phòng phẩm - bao nhiêu giấy, mấy ngòi bút sắt, bút chì… Chả ai thấy Đảng Dân Chủ là chuyện cây kiểng sất cả.

Thép Mới nổi tiếng ở Atêka về phương châm anh tự đặt ra để răn mình: “mù, què, câm, điếc.” Cưỡng lại kỷ luật đang bắt đầu đi vào nề nếp sau khi cuốn “Bàn về tu dưỡng của người cộng sản” của Lưu Thiếu Kỳ được dịch và học tập rộng rãi.Quyển tu dưỡng đảng viên này dạy đảng viên tuyệt đối trung thành với đảng cùng gìn giữ kỷ luật, tóm lại hãy quên cá nhân đi. Tôi nhớ nhất chuyện một số người hỏi Lê-nin vào Đảng Xã Hội Dân Chủ Nga của Plékhanov rồi phá nó để lập Đảng Cộng sản Bon - sơ - vích thì có là chống đảng không, Lưu Thiếu Kỳ giải thích: không, bởi đó là Lê-nin còn anh thì chống đảng vì không là Lê-nin!

Một sáng sớm, Thép Mới và tôi, đứa chai rượu, đứa chai tương (tuột mất nút lá  chuốii, tôi phải bịt bằng ngón tay cái) đi đến một quán thịt chó trên đường sang Bộ tổng tư lệnh. Chợt có tiếng vó ngựa trước mặt. Thép Mới đánh nhoáng đã rúc vào bụi mua ven đường đầy sương long lanh. Một người cưỡi ngựa đi tới, mắt đen quăng quắc nhìn tôi đứng đực ngó lại ông vì tôi mải để ý đến bộ ria mép chải chuốt đen ánh, hệt một vật trang sức trên mặt. Ngựa khuất, Thép Mới ở trong bụi mua chui ra: - Xừ Hoàng Quốc Việt… Tổ sư chụp mũ. Hắc lắm. Tao gọi cái điếu cày là ba - dô - ca mà xừ đến đâu cũng đem ra nhiếc: Giai cấp công nhân đổ máu với nước mắt ra mới chế được thứ vũ khí lợi hại thế mà có người ví là cái điếu cày! Lúc ấy tôi mới thấy ở đầu bản phía trước trắng muốt nguy nga một cây mai đang rộ hoa. Màu mai trắng ngỡ như đang

bọc kín lấy cái bản này vào trong một vùng khí riêng thuần

khiết. Chợt nghĩ dân bản này chắc phải là nghệ sĩ hết. Mới

biết dựng lên bản kỳ, cây cờ của bản, quá đẹp này.

* * *

     Một dạo Phan Kế An ngày ngày đến vẽ Cụ Hồ. Một chiều về

sớm hơn, An nói: “À, cái Z tự nhiên mang ba lô, chăn chiếu

đến chỗ Ông Cụ, tớ được xua về sớm. Vài tháng sau, An lại về

muộn. Hỏi vì sao thì An nói không thấy Z. đến nữa.” chắc máy

Cụ yếu!” , giải đáp thuần túy sinh học. Không tính đến sở

thích, gu của cụ. Hồi đó , nhiều cộng  tác viên tên  tuổi như Nguyễn Khánh Toàn, Trần Vă n Giầu, Xuân Thủy, chủ nhiệm báo  Cứu Quốc. v.v. hay lui tới Sự Thật. Cái tiền sảnh kề bên Tổng bí thư này là nơi các vị được nói năng thoải mái nhất, không sợ lộ bí mật, bô báo. Co mấy vị thường  kể chuyện học ở Liê n Xô . Một hôm đi tắt về báo, qua sau dẫy chuồng xí của Văn phòng Tổng bí thư, tôi nghe thấy tiếng Lê Đạt, thư ký văn hóa văn nghệ của Trường Chinh láu táu nói rất to ở trong đó. Lát sau, tôi hỏi Đạt: - “Cao đàm khoát luận gì trong chuồng xí thế mày?” Đạt cười: - “À, ngồi cạnh ông Thận, ông ấy hỏi ý kiến về bài Trần Văn Giàu viết về nhất nguyên, nhị nguyên trong triết học ở trên báo chúng mày...”

Nên chú thích: chuồng xí là một dẫy ba ngăn có liếp nứa che chắn từ vai xuống cho nên nếu ai đó cần “lên gân” thì thường phải quay mặt đi cho người ngồi bên không thấy mình đang quá vất vả vận dụng nội lực. Ít nhất đó cũng là chỗ không dung túng cho người ta che giấu hẳn thái độ. Đầu 1949, Trường Chinh tuyển thư ký phụ trách văn hóa văn nghệ. Lê Đạt học ở trường luật được đưa về.Vừa tới trướng phủ, vừa nhất kiến tổng bí thư, Đạt đã liền trái ý. Để thử sức thư ký mới, Trường Chinh đưa cho Lê Đạt

quyển Le culte de l’ homme của Jacques Ducour, cộng sản Pháp: - Ông này bàn về thờ phụng con người, anh đọc xong nói lại nhận xét của anh với tôi.Hai hôm sau Đạt nói: - Thưa anh, tôi thấy không nên dùng

chữ thờ phụng con người.- Vì sao?

- Tôi cũng chưa nói được rõ nhưng có lẽ nên nói tu dưỡng, vun xới, vun trồng gì đó.

            Đang cần thờ phụng con người, Trường Chinh nạp ngay kẻ lần đầu ngỏ lời đã nói trái. Qua mười năm, có kim chỉ nam, ông đánh tơi tả kẻ muốn vun trồng con người, dám nói đến nhân văn.

Lâu về sau, một lần nhắc lại chuyện này, Đạt nói: - Lúc

mình chả có gì giúp nước mấy thì các ông ấy dùng. Lúc mình

có nhiều cái để giúp thì các ông ấy nện.

Trở lại chuyện mấy vị lý luận sừng sỏ Trần Văn Giàu, Nguyễn Khánh Toàn… của đảng hay tạt Sự Thật tán. Cán bộ nói chung thường độc thân, vấn đề sinh lý nổi lên ám ảnh Mo t bư a mo t vi (cho miễn nói tên) no i chuye n khi ho c ơ Liên Xô cua gái Liên Xô thế nào. Này, tóc màu gì thì lông ở chỗ ấy cũng mầu ấy, thế chứ, có đứa như nghịch đem cả một cái mai cua bể luộc đỏ au úp vào... Ro i la i no i O ng Ba c ch t m na

dòng. “Sao lại thế?” Thấy bác dại, chúng tôi kêu lên. Thì được giải thích: “Thế la Bác khôn, nạ dòng thì  đỡ rây rà hậu sự ...”

Nhiều vị thèm lấy vợ bé. Nêu cả danh tính các đối tượng trong mơ ra. Rồi kể tiếu lâm. Những chuyện làm giậm giật hết chân tay đã thành một mục giải trí công cộng. Hội nghị hễ nghỉ giải lao lại tán chuyện tiếu lâm. Ngay tại hội trường.Họp Quốc hội, đại biểu mắc màn ngủ liền nhau trên sạp nứa dài chừng mươi mười lăm mét, khuya Nguyễn Hữu Đang vào lầm màn linh mục T, thân sĩ kháng chiến nổi tiếng. Nguyễn Hữu Đang kêu lên: “Ối giời, thảo nào mời ra làm cố vấn tối cao. Cao quá kìa!” Linh mục cười: “Mấy hôm họp Quốc hội được 'văn hóa cao' có cá thịt vào bụng nó mới vô kỷ luật thế.”

“Văn hóa cao” nghĩa là ăn có thịt cá. Đến mức khốn nạn nào đó, cờ soái văn hóa nhảy sang cắm vào miếng thịt.Tố Hữu một trưa dậy ra suối giặt quần đùi. Ca cẩm với Kim Lân: - Xuân Diệu nó mó máy mà tuột bu nó mất xích, mệt quá! Mà hai hôm nay lại cơm ăn toàn với măng. Hai chuyện trên đây nằm trong danh mục tiếu lâm có thật.Còn một chuyện không rõ thực hư Năm 1950, quân chí nguyện Trung Quốc kháng Mỹ viện

Triều (Triều Tiên) với tổng tư lệnh là Nguyên soái Bành Đức Hoài, tên tuổi mấy vị nguyên soái Bát Nhất bỗng nổi như cồn trong an toàn khu. Ca ngợi nức lòng, nhắc đến còn nhiều hơn Mao và Lưu Thiếu Kỳ. Chúng tôi nghe được một chuyện về Chu Đức: cái của ông dài quá xá, trên đường vạn lý trường chinh khi đại tiện, ngài cứ phải lấy tay bưng lên không thì dính bê dính bết các thứ bẩn thỉu. Đúng không? Ai biết! Mà ai ở ta có thể biết? Loại suy dần thì còn hai vị có hoạt động lâu và sâu sát với bạn là Nguyễn Sơn và Bác. Chả hiểu sao đều thiên về khả năng Bác là người phổ biến sự tích kia và thế rồi tin xái cổ...

Đến đây đã có thể rút ra kết luận rằng càng gần sự thật thì  càng nhiều dân chủ và ngược lại - càng nhiều dân chủ càng gần sự thật - được chưa? Chưa đánh thông biên giới phía bắc, các cố vấn Trung Cộng chưa sang, còn phong cách dân chủ của cộng sản Pháp...