( Truyện ngắn)
I
Chuyện chẳng to nhớn gì mà lại hoá rầy rà.
Cái anh chàng Hon cù lần bỗng dưng cắn quái, thẳng
thừng đứng dậy xin trả lại cái chức “quản lý, vận hành nước sạch ” cho bản đúng
vào ngày long trọng công bố quyết định tách bản Quàng thành hai, mới ác chứ.
Hôm ấy vui, nhiều chuyện lớn chẳng ai thèm để ý.
Vài ngày sau cũng chẳng thấy ai có ý kiến gì.
Cứ tưởng cái chân lìu tìu của anh chàng Hon, để nên,
quên thôi, ảnh hưởng chi đến hoà bình, an ninh của hai bản đang cuồng lên chia,
tách với bầu bán. Chỉ đến chiều nay, cái vòi nước từ bể bê tông dưới chan(1)
nhà trưởng bản lầm lỳ rỏ vài giọt
rồi câm như hến, không te te chảy như mọi khi, người ta mới ớ ra, hết nước rồi.
Một người cậy khuy, mở cái nắp bằng tôn, nhoai nửa người qua khuông cửa bể, khoắng
tay chán không thấy gì, lùi trở ra xác nhận: Mất hẳn rồi!
- Thôi khiêng qua nhà bên kia.! Túm cả vào đây. Nào!
Con lợn cắp
nách mới cạo lông vừa mổ phanh xong nhưng khiêng nhùng nhằng khó đi quá.
Bực thật. Ngồi họp trong nhà chẳng yên, ông Doản ra
đầu chan, khum tay làm loa lớn tiếng gọi vống lên: Ới Hon! xem nước tý đi!
Rộ
theo hàng lô tiếng gọi giục giã: Ới Hon! Ới Hon!
Bể
nhà bên ấy cũng chỉ te te được một lúc, rồi lại giở quẻ bé rớt lại như sợi
lanh. Những tiếng lầm rầm, không hẳn là bực, cũng không ra đùa: Hon à! Ới ới..Hon
à là Hon ơi…Ơi! Và hic híc cười.
Thuýt-
con rể ông Doản, mới được cất nhắc lên phó bí thư bản 2, vừa nhống lên trên bể chứa
xem nước về, thong thả tháo con dao đeo thắt lưng giắt vào vách, chậm rãi bước
lên cầu thang. Thủng thẳng:
-
Làm ăn như cục cứt mà lúc nào cũng tiền …tiền !
Trong
nhà, mọi người vừa thông qua biên bản. Tiếng vậy thôi, chứ có gì đâu mà chia. Mấy
cái phong bì được tặng ngày tách bản, mới đủ con trâu. Còn gạo, còn rượu, rau cỏ
mắm muối hôm liên hoan…giờ ngồi chia nợ với nhau. Trên các gương mặt còn lộ vẻ
lo toan, song ánh mắt ai dường như cũng lấp lánh vui. Cán bộ cũ thì san bớt đi phần
nào nặng nhọc. Cán bộ mới được bầu sẽ từ tháng này lĩnh luôn tiền chính phủ. Không
vui mới lạ. Rồi mọi người sực nhớ ra, còn cái quan trọng chưa chia, mà chia kiểu
gì đây. Ấy là cái đường nước, hôm họp tách bản, nhà anh Hon đã chẳng xin rút
chân dịch vụ rồi ấy? Hỡi nào nay nước chả mất. Chắc nó sợ, dừa nhau không bản
nào trả công chăng,? Người nọ liếc người kia, ngẫm ngợi, rồi gật gù. Không phải
thằng Hon không có lý?
-Thế
trước đấy, nó có nói gì với cháu không? Là tôi hỏi cái nhà anh Hon ấm ớ ấy! Ông
Doản liếc rồi ký roẹt vào tờ biên bản, bên dưới chức danh bí thư chi bộ bản
Quàng 1, vừa hỏi vừa đưa cả kẹp “trình ký” mới toanh cho trưởng bản, được đôn từ
phó bản cũ lên trong cuộc họp chiều qua bầu đến lần thứ 3 mới ngã ngũ.
-Dạ
cũng có. Nó phàn nàn tháng ấy chỉ thu được của bốn hộ thôi. Ba nghìn một hộ, vị
chi 12 nghìn, được mỗi lít xăng chạy quanh, không có công.
- Chết thật! Sao không báo cáo tôi? Rách việc rồi. Chuyện này tôi rõ mà.
Tai nghe lời bí thư, nhưng mắt ai cũng nhóng sang nơi đầu gió, mùi thịt
chuột nướng lá chanh ngào ngạt bốc thơm lên từ gian bếp. Khác. Ai cũng cảm thấy
thế. Tống cựu nghênh tân cốt cán phải khác. Đặc sản, sành điệu hơn liên hoan dân
dã chứ! -Thôi, chuyện đâu còn đó, mời cựu
bí thư bản Quàng “to” tuyên lý do kẻo
nguội mất ngon ạ!
Câu pha trò dí dỏm làm ông Doản thấy vui vui, nhếch mép cười. Toàn bộ
chục cốt cán của cả 2 bản nay ngồi đây mới vài hôm kia, hôm qua còn là quân ông
ráo. Bây giờ tuy vẫn bí thư nhưng quân chỉ còn non nửa, vậy nên cái vị thế của
bản Quàng “to” nghe có vẻ sang. Rồi ông lại thoáng buồn. Bản Quàng trước ngày
di vén, là bản lớn trên trăm hai hộ dân đang quen sống sướng ven thị trấn huyện
Quỳnh Nhai. Điện có rồi. Ít ra là được sáng lúc ăn cơm tối. Đôi ba nhà ỷ eo tý
nhạc đêm, chứ ban ngày, còn hay mất điện, chẳng ai cần. Đường đá dăm đến bản rồi,
lác đác có ngõ còn đổ bê tông cho xe máy lên dốc khỏi pan. Trường lớp khang
trang thuận tiện cho trẻ đi học lắm. Chả vậy mà khối đứa ở bản đã tốt nghiệp phổ
thông. Mấy đứa còn đỗ cả trung cấp với cao đẳng, hồ sơ đang xếp ở huyện chờ
phân việc nữa kia.
-Còn lâu thì chỗ ở mới mới bằng nơi ở
cũ, đừng nói hơn!
Hồi ấy, họp hành không dám nói ra miệng
thôi, sợ mất quan điểm, chứ ai chả nghĩ thế. Hóa ra thật.
Một trận mưa đầu tiên trên quê mới di vén lên, dai mà khốc liệt, sầm sập
suốt 2,3 ngày đêm. Sáu, bẩy hộ gắp
“khăm”(2) bị vào ở chỗ đất mượn,
khủng khiếp đêm hôm ấy. Đánh roạt một cái, mênh mông là đất và nước ào ào sụt
xuống. Sáng ra nửa quả đồi trôi đất phủ lấp, chỉ còn thấy mấy cái cột nhà chênh
chếch giương lên ngó trời. Hú vía. Bản năng của dân sông nước mách bảo, may họ
đã lẳng lặng bỏ của chạy lấy người hết từ chiều rồi. Bản Quàng bị cô lập trong
bùn đất nhầy nhụa. Mấy cái Win ngã lộn cổ, may không chết ai. Họ réo chửi tên ông,
tội húng thành tích làm họ khổ. Chứ đâu biết đầu binh cuối cán như ông xơ múi
gì. Đôn đáo ngược xuôi, lên huyện sang xã, về bản chỉ với căng hải ( hai cẳng),
được cái rạc người như con cá phơi khô.
Chửi ông nhiều nhất là lão thương binh Tựu. Ưu tiên
đặc biệt, thích ở đâu, được đấy, không phải gắp khăm khiếc gì, lão Tựu khôn
ranh ngay lô đất có cái ao cũ, hý hửng sẵn nong, sẵn né, có thu luôn, ngờ đâu
bây giờ bị đất lấp bằng địa cả. Tiếc của, hận trời và cả tức nhiều người (
trong đó có ông) lão Tựu chửi vung lên, đơn từ gửi tới lui các cấp, nhất quyết đòi
bỏ đây ra ngoài thị trấn. Đến giờ, thi thoảng lão còn vẫn trầm ngâm sám hối, hồi
ấy không có ông Doản với chi bộ sáng suốt, không khéo bây giờ … đi thì mắc núi,
trở lại mắc sông cũng nên. Lão lương thương binh, không sợ đói, nhưng đoàn tầu
há mồm kéo theo ra huyện mới, làm gì để có cái bỏ miệng qua ngày? Lão còn hăm hở
dẫn năm sáu ông đàn ông cùng bị trôi nhà, cơm đùm, cơm nắm đi tìm nơi ở khác. Đi
chán lại về, lấy đâu ra đất vô chủ nữa, rừng núi đã giao cho dân sở tại từ tám
hoánh. Cuối cùng, lại vẫn dân bản Quàng lành rách đùm bọc nhau thôi.
II
Tang tảng sáng hôm nay, ông Doản một mình lần lên mó.(3) Hôm
qua nghe anh con rể Thuýt nói ông đã ngờ
ngợ, nhưng tính ông vậy cứ muốn sờ tận tay, xem sự thể ra sao. Thực ra thì, thi
thoảng ông có lên đây, khi với trưởng phó bản, khi kiểm tra cái này, cái nọ, nó
quen mắt dần đi hay sao, chứ không sửng sốt như hôm nay, trời còn tranh tối,
tranh sáng, như cái hình ảnh vài ba năm trước hiện lên khi đậm, khi nhòe trong
tâm thức ông. Khe suối Nậm Sát Luông,
khi ấy đích thân ông xắn cao quần dẫn tổ khảo sát lội ngược dòng, tìm nơi đặt đập
đầu mối, nhiều lúc phải bò chui qua những bụi cây gai tối mò, dầy trệt muỗi vắt,
chứ đâu thông thống và lổn nhổn trơ xương khô khỏng thế này. Lại có chỗ còn san
ra làm tí tẹo ruộng nữa. Vừa thương, vừa giận quá cái dân bản mình, cần cù không
phải lối. Trông ngược lên hai bên đồi cây xanh có mấy đám cành lá khô cháy nham
nhở, thoảng mùi khen khét. Chết thật! Rừng đầu nguồn bị chặt tỉa, thưa ngoãng
ra cả rồi.
Ông ngồi phệt xuống mặt đập, thả chân vào âu nước tưởng tượng như mới năm
ngoái, kiểm tra kết thúc bảo hành công trình. Mọi người đứng ở đây, nghe nước
rào qua cửa tràn như tiếng đàn reo, phấn khởi ký biên bản rồi giao luôn cho cu
Hon. Chứ đâu như bây giờ, vũng nước chỉ to bằng cái ang, lúc nhúc bọ gậy, sủi
ngầu tăm, như thách ông ước thử nông sâu. Lúc ấy, lòng ông đã trào dâng một niềm
vui khó tả nữa. Ấy là Hon, trai bản ngoan (con gái ông có vẻ thích), ông nhắm
cho đi học kỹ thuật vận hành nước tận ngoài thị xã Sơn La được chính thức giao
quản lý. Ông từng hy vọng nó sẽ vào biên chế của công ty cấp nước toàn tỉnh(!)
Cố kìm nén tiếng thở dài thì ông lại rùng mình, sởn da gà. Cái sợ mơ hồ
từ đâu lò dò đến. Loáng thoáng lướt trong đầu là những cái nhìn từ khắp mọi chỗ
tầng tầng lớp lớp xoáy vào mặt ông nghiêm nghị quá. Những khuôn mặt hiền từ
thân thuộc lắm, gặp đâu đó rồi, khi tỏ, khi mờ …Tổ tiên ta chăng? Không nghe thấy ai nói gì, nhưng đều lộ vẻ
trách cứ khiến ông run như sắp phát sốt. Cả những gương mặt mới gặp hôm họp hội
đồng ở huyện, ở xã không nhớ tên thôi. Từng câu nhấn nhá móc hiểm váng lên: Trách
nhiệm của người đứng đầu điểm tái định cư kiểu mẫu đến đâu? Sao để đến nông nỗi
này? Chính phủ trả lương người tàn phá tài nguyên đất nước à? Ông đứng chôn
chân, run run giữa mênh mông lặng phắc. Bỗng từ đâu đó xổ tung ra lời nói ngang
như cành bứa: Hương ước chả là gì với tập
quán. Trông cả vào rừng mãi quen rồi, hết nạc thì vạc xương thôi. Chả ai đun
cây ngô cháy èo cả ôm không sôi ấm nước! Nhịn đói giữ rừng ư! -Đừng mơ giữa ban
ngày! Lão Tựu quát. Giật mình. Ồ! Té ra là mơ màng, mới chợp mắt một tý. Ông mừng quá, định đứng
lên, nhưng cái chân chưa muốn lại ngồi im. Hết hồn, vã cả mồ hôi. Phải, lão Tựu
có nói câu ấy, hôm họp bàn hương ước bản mới, đã bị ông với tư cách chủ tọa vặc
no đòn. Nhưng sao hôm nay, cũng lời nói hung hăng ấy lại như cái phao để ông
bíu vào, giải cho ông thoát khỏi nỗi lo tội lỗi. Ông cười mỉa một mình. Ừ ! Có
lẽ phải vậy. Ngay như nhà mình, bà ấy tỷ mẩn gom dễ đến nửa gậm sàn củi đun dần,
huống hồ nhà khác.
Nắng đã lên từ lúc nào mà gắt như đổ lửa. Đôi chân đưa ông đi vô thức
những đâu, chẳng nhớ nữa. Ông đến và ngồi bên cái trụ bê tông treo ống nước từ
lúc nào, nhìn xuống cái huổi sâu hoẳm bao lâu, nghĩ những gì chả nhớ. Chỉ thấy
lòng trống rỗng, xơ xác và khô khát. Không nhẽ bám đu theo cáp để sang bên kia,
chứ lội xuống huổi lở lói sâu thăm thẳm thế kia, rồi lại leo ngược trở lên, thì
ngại quá thể. Bỗng có tiếng cười khanh khách giòn tan, quen thuộc phía sau
lưng. Ông giật mình nhìn lên. Thì ra vợ chồng đứa con gái ông, trên nương về, dắt
tay nhau phăm phăm tụt dốc.
-Bố thăm nước à! Như đã hiểu hết, chàng rể Thuýt đưa ông chai nước, nói
bâng quơ: Tại bố ở cao mãi nên giờ ngại tụt xuống thôi!
Rõ cái thằng … ăn với chả nói.
Chắc nó nói đại vậy, không ý tứ gì đâu, nhưng vô tình lại trúng cái điều
ông mới nghĩ, đang nghĩ, còn chưa rõ nét. Cuộc sống cũng như đường nước vậy cứ
chẩy trong khuôn khổ, nhưng lúc nào cũng muốn xổ ra, người lãnh đạo không ngại
tụt xuống, leo lên, bám theo để phát hiện và xử lý, nghĩa là gì nhỉ, quản trị
hay cai trị gì đấy nhỉ. (như nhau thôi). Đúng quá rồi. Thằng Thuýt nói vớ vẩn
thế mà hay. Ở cao mãi rồi ngại xuống. Ấy là người ta thôi chứ mình cao gì đâu
mà ngại. Ừ thì xuống! Xuống ngay. Ông cảm thấy khỏe lạ thường, có lẽ đi xuống
bên người thân, vững dạ hơn. Bột đất lầm lên lả tả rơi theo.
III
Như thành lệ, cứ xong chương trình Đảng
trong cuộc sống hôm nay, là ông nằm
trong màn giơ điều khiển tắt ti vi ngủ, chứ không thích phim, rặt đồ Tầu đâm
chém nhau ghê chết. Nay bấm ba bốn cái liền, cái ti vi vẫn bướng bỉnh quảng cáo
nhem nhẻm, làm ông bực mình nhỏm dậy lần nút tắt tay. Hình như có cái gì ở ngay trong nhà này, bản
này vài ngày nay đang vô hình cố kết nhau lại chống mình? Gần hai chục năm làm
lãnh đạo bản, ông ngộ ra khối thứ, nhất là trước và sau mỗi kỳ bầu bán như vừa
rồi. Phải tĩnh tâm suy xét lại.
-Giận cái thằng Hon. Tại sao cờ đến tay mà nó không phất nổi, để mang
tiếng mãi là cù lần. Phí cả sự ưu ái của mình bấy lâu nay. Thôi thì cứ quên
chuyện ông dấm nó cho con gái ông đi, bởi nhân duyên có lẽ là thiên định, khắc
vồ lấy nhau thật, chẳng ai nỡ ép, có ép cũng chẳng được. Mặt khác, thằng Thuýt
ma lanh hơn, nó cưa thẳng con ông với cả cự ly và tốc độ “khủng “. (Bọn trẻ
kháo nhau thế). Cu Hon hồi ấy có nhờ nhiều bậc cha chú, cả ông nữa, có nhời
phân tích…rồi cả bạn bè phản ứng, nhưng địch không lại, đành chịu.
-Nhưng còn cái sự cử tuyển? Học hành rồi đáng giá thế, sao giờ Hon lại
bó tay bỏ cuộc? Tại sao? Hay là bài của thằng nào lấy Hon làm tốt thí?
- Công bằng mà nói, nó vẫn ngoan. Có ai kêu ca gì nó đâu. Dùng dè xẻn, bản
vẫn đủ nước. Mệt mỗi ngày 2 lần khóa bể nọ, mở bể kia ra. Nó chán là phải. Ai đời
gần 130 hộ dùng nước, chỉ có 4 hộ cho nó tiền. Nhiều nhặn gì cho cam, mỗi tháng
3 nghìn bạc.
-Ờ !Mà tại sao chỉ 3 nghìn một tháng thôi,
ít thế nhỉ.?
A! ha. Nhớ rồi. Tại nó chứ ai? Hừm! Chính
thằng Hon hồi ấy chẳng đã phân tích nào là công trình phúc lợi công cộng rồi
thì cách tính bậc thang, khuyến khích tiết kiệm…vv. Mấy ông lãnh đạo bản chả
xúm lại biểu quyết, gật gù, tính cua trong lỗ phụ cấp thế tương đương an ninh bản
đó là gì? Rồi mình đã chẳng động viên, bản mình trước nghèo mà đến tháng vẫn nộp
tiền điện nước răm rắp cả, có hộ nào chây đâu? Bây giờ khá nhiều rồi, ai nỡ quỵt
mà sợ…
Gà gáy canh tư, mỏi người ông Doản trở
dậy đi giải quyết nỗi buồn. Cái giật nước lại hẫng lên trêu ngươi ông, có đâu hết
sạch rồi. Ông lại bực, giật giật mấy cái cho đứt luôn. Hiện đại thì hại điện. Ừ
phải rồi! Nghĩ ra rồi, cứ như là vừa tống đi cái nỗi buồn canh cánh thì đầu óc
quang đãng ra vậy. Ông giơ tay chém gió, như trong hội nghị, cả bản mình cũ có nhà nào xổm
bệt gì đâu, đi nương về vén váy lên ào xuống suối, chứ đâu đã có vòi sen trong
nhà tắm, hỡi chi mỗi tháng chỉ vài ba nghìn bạc nước! Bây giờ mèng ra mỗi hộ
cũng ngày nửa khối. Ăn chơi phải chịu tốn kém. Nước bây giờ đâu có tự chẩy về bể
từng nhà được nữa phải bỏ công sức. Làm như Hon tốt quá ấy chứ, nhưng đã mấy ai
cho tiền? mà cho bao nhiêu? Có bõ công chưa? Nó nghỉ vì bạc đãi. Con giun xéo lắm
phải quằn chứ. Ai xung phong làm thay anh ta không nào? Họp. Họp ngay. Sắp thối
rinh cả nhà, cả bản lên bây giờ.
IV
Khi mấy cán bộ của hai bản lục tục kéo
nhau về nhà ông Doản, ấm nước cũng vừa sôi. Vợ chồng Thuýt xăng sái đổ bã, rửa tráng
chén. Cái anh siêu tốc xịn chỉ 7 phút, sướng thật bố nhỉ? Chả bù ngày xưa, lom
dom bếp củi hàng tiếng đồng hồ, nước lại cớm khói, trà mất cả ngon. Ông Doản đứng
lên, với tư cách là ma cũ, (ông tếu táo thế) chủ trì cuộc hội ý đột xuất này.
Ngắn gọn:
-Mất điện 3 ngày, bản mình chỉ chuyệch chọac, nhưng vẫn chịu được, chứ
mất nước 3 ngày thì lôi thôi to. Thối inh cả bản. Mọi người ồ ồ đế vào: Không
nước nấu cơm ăn, lấy gì ỵ mà lo thối!
-Đề xuất này: Mức thu như cũ là lỗi thời. Phải tăng. Tăng bao nhiêu, giờ
ta bàn, quyết, nhưng có lộ trình để dân bàn bạc chán chê đi, tâm phục, khẩu phục,
vài tháng sau mới áp dụng. Mua nước phải
trả tiền. Quá 1 tháng là cắt nước xem có trắng mắt ra không? Mọi người lại nhìn
nhau: Cựu bí thư hoành tá tràng thế!
-Về nhân sự tôi nghĩ nên cho đấu thầu. Mọi người nhìn nhau: Ma nào nhận
làm, nói chi tranh giành nhau mà phải đấu thầu, đá thoẹt. Bảo Hon thôi. Bố mắt(4)
hụt, nói là phải ừ ngay, cấm có cãi. Nhất trí Hon thôi! Nó làm vẫn tốt mà. Úi giời! Chưa chắc đâu. Nó
sợ vãi đái rồi. Thằng này hiền, nhưng cục, nói bỏ là thôi ngay đấy, không dọa
suông đâu. Giờ có thính nhử, nó cũng đứng xa vái cả mũ bảo hiểm.!
-Tôi xin đề cử đồng chí Thuýt!
Ai nấy sững người, chưa hiểu thì giọng ông Doản đã chùng như tâm sự: Một
thời gian nữa, có thể hàng năm, bản mình vẫn chưa thoát khỏi được cái ý nghĩ nước
là của trời cho vô tận, chính phủ cho đường ống, khắc tự chẩy về bể nhà mình. Vậy
nên người vận hành quản lý phải nhẫn nhịn thêm, lấy tinh thần đảng viên để phục
vụ. Tôi cử đồng chí Thuýt, bởi ít nhiều cũng đã có phụ cấp phó bí thư rồi, thiệt
thòi tý chút vì đường nước chắc là chịu được nhỉ? Thuýt ngồi há hốc mồm, chưa kịp
phản ứng gì lại đã có giọng chì chiết của vợ ghé sát tai: Chết chưa, ai bảo chê
anh Hon làm ăn như cục cứt!
Lão Tự mọi khi hay nổ lắm, nhất những lúc bí thư áp suy nghĩ của mình
thành nghị quyết, nay cầm chén trà lim lim, tay kia mân mê chòm râu dê đen
nhánh: Cao thủ thật! Tiếng ông Doản lại đã oang oang:
-Nhưng quan trọng nhất, sống còn đây, nói cho mọi người cùng sợ này: Nước
đâu mà chẩy mãi?
Nha Trang 3/2015
.(1) Chan: Đầu hồi nhà ( gần bếp)
người Thái
(2) Khăm: số bí mật
(3) Mó: Nơi nước trong đất tự chảy
ra
(4) Bố mắt:
